Praca składa się z sześciu rozdziałów, a jej tematem jest stosunek poszczególnych państw słowiańskich do tak zwanej kwestii łużyckiej w okresie bezpośrednio po zakończeniu II wojny światowej. Klęska III Rzeszy skutkującą między innymi czasową likwidacją państwowości niemieckiej wywołała wśród części Serbołużyczan nadzieje na ziszczenie się marzeń o emancypacji spod wielowiekowej niemieckiej kurateli.
Całość historycznego obszaru Łużyc została obsadzona przez wojska radzieckie i polskie. Ich wschodnia część znalazła się w obrębie państwa polskiego, a pozostały obszar objęty został jurysdykcją Radzieckiej Strefy Okupacyjnej w Niemczech. Mocno artykułowane w trakcie wojny hasła słowiańskiego braterstwa oraz sterowany z Moskwy renesans idei słowiańskiej wywoływał przekonanie, że byt narodu serbołużyckiego przestanie być zagrożony, państwa słowiańskie zapewnią Łużycom satysfakcjonujący serbołużyckie ambicje kształt polityczny.
Cezurę początkową pracy określa moment ostatecznego wyparcia z Łużyc wojsk niemieckich i powstanie w Pradze i Chrośćicach serbołużyckich ośrodków narodowych. Datę końcową wyznacza rok 1948, obfitujący w wydarzenia o przełomowym dla serbołużyckiego ruchu narodowego, takie jak likwidacja działających na terenie Czechosłowacji struktur Serbołużyckiej Rady Narodowej czy uchwalenie 23 marca 1948 r. przez sejm Saksonii tzw. Ustawy Serbołużyckiej (tzw. „Serbski zakoń).
W rozdziale pierwszym, po zarysowaniu dziejów serbołużyckiego ruchu narodowego w okresie międzywojennym, omówiono i przeanalizowano koncepcje i poczynania serbołużyckich ośrodków narodowych, zmierzające do zapewnienia narodowi podstaw swobodnej egzystencji. Zarysowano również przebieg dzielących je sporów, w istotnej mierze rzutujących na skuteczność prezentowania kwestii łużyckiej na arenie międzynarodowej.
Kolejny rozdział poświęcony został omówieniu stosunkowi strony czechosłowackiej do kwestii łużyckiej oraz poczynaniom tamtejszego ruchu prołużyckiego, natężenie, którego w omawianym okresie osiągnęło swe apogeum. Rozdział ten rozpoczyna podrozdział przedstawiający aktywa prołużyckie w okresie międzywojennym oraz enuncjacje dotyczące Łużyc, artykułowane przez ośrodki czechosłowackiego ruchu oporu w kraju i za granicą w czasie II wojny światowej. Następnie podjęto próbę zarysowania kontaktów czechosłowackich czynników oficjalnych z przedstawicielami serbołużyckiego ruchu narodowego. Jak wspomnieliśmy, w latach 1945–1948 r. aktywność społeczna na rzecz „małego narodu” osiągnęła na terenie Czech bezprecedensowy rozmach. Nie mogło, więc w tym rozdziale zabraknąć i tego wątku. Rzecz jasna skoncentrowano się na poczynaniach Towarzystwa Przyjaciół Łużyc, ale ambicja autora było przedstawienie działań na tym polu innych organizacji i środowisk.
Podobną strukturę nadano rozdziałowi trzeciemu. W części wstępnej omówiono działające w Polsce w latach dwudziestych i trzydziestych towarzystwa prołużyckie, wspólną walkę Serbołużyczan i mniejszości polskiej w Niemczech o swe prawa oraz współpracę serbołużyckich działaczy narodowych z polskim wywiadem wojskowym. Przedstawiono także opinie dotyczące przyszłości Łużyc, formułowane po 1939 r. przez polskie ośrodki polityczne w kraju i na emigracji. W części zasadniczej rozdziału scharakteryzowany został stosunek polskich władz do niepodległościowych aspiracji Serbołużyczan z naciskiem na sprzeczności w podejściu do tej problematyki. Z jednej strony wobec serbołużyckich poczynań dyplomatycznych Warszawa konsekwentnie zajmowała daleko posuniętą rezerwę, z drugiej jednakże zezwolono na rozwinięcie silnej propagandy prołużyckiej, w dużej mierze subsydiując ją z własnych środków oraz przychylnie odnoszono się do szeregu inicjatyw wychodzących ze strony działających na terenie Polski serbołużyckich emisariuszy i wysłanników. Tę część książki kończy prezentacja struktury, programów i zasięgu działania organizacji i środowisk prołużyckich. Gros uwagi poświęcono poczynaniom głównych filarów tego ruchu, tj. Polskiego Związku Zachodniego, Komitetu Słowiańskiego i Akademickiego Związku Przyjaciół Łużyc „Prołuż”, starając się jednakże nie zapomnieć o innych ośrodkach i środowiskach.
Głos decydujący w kwestii przyszłości Łużyc i statusu zamieszkującej ją mniejszości słowiańskiej miała Moskwa. Decyzje tam zapadłe przesądziły tez o fiasku serbołużyckich dążeń emancypacyjnych. Pamiętać jednak należy, że to obecność radzieckich wojsk okupacyjnych pozwoliła odtworzyć na Górnych Łużycach zręby życia narodowego. Zagadnieniom tym poświęcony został kolejny, czwarty rozdział.
Rozdział piąty omawia stosunki serbołużycko – jugosłowiańskie. Po wstępie ukazującym ich fazę międzywojenną skoncentrowano się na misji Jurija Rjenča w Belgradzie, działalności na odcinku łużyckim jugosłowiańskiej dyplomacji oraz Jugosłowiańskiej Misji Wojskowej w Niemczech, a także kontaktom organizacji młodzieżowych. Dla uzupełnienia obrazu zaprezentowane zostały w rozdziale szóstym ograniczone i sporadyczne siłą rzeczy, kontakty Serbołużyczan z przedstawicielami powojennej Bułgarii.
Autor: Piotr Pałysluzyce-duza
ISBN: 978-83-7126-301-9
Rok wydania: 2014
Liczba stron: 466
Cena: 50,00 PLN