Zbigniew Kościów 

Michał Nawka ( 1885 - 1968 ) i Jan Skala należeli do tej grupy patriotów łużyckich, którzy zrezygnowali w swej działalności z nadmiaru patetycznych haseł na rzecz realistycznego programu i jego konkretnego urzeczywistniania w wielu dziedzinach[1]. Zarówno zbieżność poglądów, jak też dziedziny uprawianej sztuki i przynależność do łużyckiego Sokoła przesądziły o wieloletniej przyjaźni Nawki i Skali, którą przerwała dopiero śmierć.

Obaj ci wybitni Łużyczanie pochodzili z rdzennie łużyckich rodzin i pierwsze lata życia spędzili w miejscowościach w których język łużycki i rodzime obyczaje były codzienną rzeczywistością. Nieco inaczej przedstawiały się sprawy edukacji Nawki i Skali. Pierwszy z nich ukończył katolickie seminarium nauczycielskie w Budziszynie, drugi musiał zrezygnować z nauki w szkole. Nawka przez całe życie pełnił służbę nauczycielską przede wszystkim w środowisku łużyckim, Skala wyuczył się zawodu ceramika i pracował w czeskich i niemieckich fabrykach, uzupełniając wykształcenie ogó. Nieco inaczej przedstawiały się sprawy[2]. Później zajął się dziennikarstwem i twórczością literacką.

Młodszy od Nawki o cztery lata Skala nieco później zadebiutował jako publicysta i poeta, pisząc początkowo po niemiecku. Nawka zaczynał od razu jako autor tworzący w ojczystym języku. W pisarstwie obu dużą rolę odegrał nauczyciel Franc Kral. Nawce oszczędzone było wojowanie w latach 1914 - 1918, Skala nie uniknął wojaczki. Jednocześnie obaj nie poniechali twórczej pracy także w czasie wojny i Skala mógł w 1920 roku opublikować swe łużyckie wiersze z lat 1910 - 1916. Po zakończeniu pierwszej wojny światowej i Nawka i Skala zaczęli energicznie pracować na rzecz łużyckich organizacji społecznych i kulturalnych. Obaj uczestniczyli w zlocie sokolstwa w Pradze 1920 roku. Następnie Skala, od 1924 roku, nawiązał bliskie kontakty ze Związkiem Polaków w Niemczech, a Nawka z uniwersytetem ludowym w Dalkach. Książki autorstwa Nawki były wykorzystywane w polskim gimnazjum w Bytomiu, gdzie uczyli się też Serbołużyczanie. Po roku 1934 Nawka i Skala byli prześladowani przez hitlerowców. Przyczyną były m.in. uporczywe kontakty z Czechami i Polakami, przy czym podkreślić trzeba, że wygnany z Łużyc do Kamienicy Nawka pomagał czeskim i polskim robotnikom przymusowym, a jako gorliwy katolik nie wahał się pomóc zbiegłw w Niemczech, a Nawka z uniwersytetem ludowym[3]. Powodowany humanitaryzmem Skala padł ofiarą osobników, którym humanitaryzm był zupełnie obcy.

Zarówno Nawka jak i Skala dużą rolę w realizowaniu swych światopoglądowych zasad i narodowo-społecznych idei przypisywali pisarstwu. W jednym ze swych pierwszych tekstów Nawka dobitnie deklarował, że pisze nie dla sławy czy czasów, które przemijają, ale dla ojcowizny, przy czym podkreślał konieczność posługiwania się językiem pozbawionym komplikacji i nawiązującym do rodzimych, ludowych przykładów. Dla tego celu zmobilizował swe siły nie tylko w poezji i nowelistyce, ale też w dziennikarstwie. Podobnie myślał Skala, który przypisywał prasie wysoką wartość w kształceniu ludu łużyckiego. Pisząc m.in.: Obok szkoły jedną z najważniejszych dziedzin [kulturotwórczych] jest dziennikarstwo. Prasa jest chlebem codziennym każdego narodu, a też bronią służącą yckiego. Pisząc m.in.: Obok szkoły[4].

W centrum programu patriotycznego Nawki i Skali znajdowała się idea solidarności słowiańskiej, a częściowo też nadzieja na pomoc Słowian w podtrzymaniu łużyckiej substancji narodowej. Nawka w jednym z wierszy pisał bez ogródek, że życie i przyszłość znajdują się w Słowiaństwie, a Skala podkreślał, że Łużyczanie są Substancji narodowej.

Także pogląd, że podstawą utrzymania serbskości na Łużycach jest gospodarczo silne rolnictwo serbskie był współny dla Nawki i Skali, w czym obaj szli drogą wytyczoną przez Jakuba Barta - Ći?inskiego i Arnosta Barta.

Skala i Nawka pisali wiersze od młodych lat. Przeważa w ich twórczości poetycka liryka, ale nie brakuje poezji o wydźwięku epickim i poświęconych dzieciom. Zwłaszcza Nawka napisał dużo wierszy o dzieciach i dla dzieci, co uzasadniał w jednym z listów następująco: Chcąc nasz naród zachować piszę też dla najmniejszych. Skala jednocześnie opiewał walory serbskich matek i żon, którym poświęcił 19 poetyckich tekstów. Nawka - według Jurija Młynka ( przedwcześnie zmarłego znawcy literatury i polonofila ) - osiągnął pozycje autora o suwerennym, poważnym stylu osobistym, którego poezje niejako są pomostem między dlaśinskim, a późniejszymi basnikami do których zalicza się basnikami do[5].

Analogie wykazuje także prozatorska twórczość obu autorów pod względem tematyki i nowych ujęć, o czym świadczy m.in. nowela Nawki Raca i Skali Alkohol. Natomiast ilościowo dobytek prozatorski Skali jest skromniejszy id tego, który pozostawił Nawka. Przewyższa natomiast Nawkę ilością tekstów publicystycznych. I Skala i Nawka byli krytycznymi obserwatorami łuzyckich realiów, apierwszy z nich wnikliwie przewidywał zmiany, jakie miała przynieść Łużyczanom postępująca industrializacja. Autorzy ci nie stronili w swym pisarstwie od humoru, a nieraz gorzkiej ironii. O ile w pisarstwie Nawki pojawiały się często akcenty moralistyczno-dydaktyczne, o tyle Skala raczej ich unikał. Nie działał też na polu muzyki, którą Nawka intensywnie zajmował się jako organista, dyrygent chóralny, kompozytor i autor licznych tekstów opracowywanych przez takich twórców jak Bjarnat Krawc czy Jurij Pilk. Wśród przekładów poezji, których autorem jest Nawka są też tłumaczenia z polskiego.

Obaj ci patrioci łużyccy pracując na rzecz swojej społeczności tworzyli to, co prof. Leszek Kuberski określił jako symbol wspólnej działalności, przyjaźni i więzi między Słowianami[6] 

[1] Rudolf Jenč, Stawizny serbskeho pismowstwa, t. II, Budziszyn 1960, s.386.

[2] Dietrich Scholze, Stawizny serbskeho pismowstwa 1918 - 1945, Budziszyn 1998, s.89.

[3] Eugenia Kocwa, Ucieczka z Ravensbrück, Kraków 1969, s.154-156.

[4] Scholze, op. cit., s.90.

[5] Jurij Młynk, Michał Nawka jako basnik, Lětopis Instituta za serbski ludospyt, seria A, nr 13/2, Budziszyn 1966, s.166-167.

[6] Leszek Kuberski. Jan Skala 1889 - 1945. Biografia polityczna, Opole 1988, s.256.
1999-2024 © Stowarzyszenie Polsko-Serbołużyckie PROLUSATIA
ontwerp en implementering: α CMa Σείριος